ΕΡΓΟΘΕΡΑΠΕΙΑ
Ο ρόλος της Εργοθεραπείας στην ψυχική υγεία
Εισαγωγικά, προκειμένου να κατανοηθεί ο ακριβής ρόλος της Εργοθεραπείας στην ψυχική υγεία, θα ήταν σκόπιμο να διευκρινιστεί η έννοια της Εργοθεραπείας.
Ως Εργοθεραπεία ορίζεται η επιστήμη αποκατάστασης που επιτρέπει στα άτομα να επανακτήσουν, να διατηρήσουν ή να βελτιώσουν τη λειτουργικότητά τους μετά από μία ασθένεια, ένα τραύμα ή την εμφάνιση αναπηρίας. Η βάση της φιλοσοφίας του επαγγέλματος του Εργοθεραπευτή προέρχεται από την αναγνώριση της σπουδαιότητας που έχουν οι σημαντικές δραστηριότητες (ασχολίες) στη ζωή των ανθρώπων για την υποστήριξη της γενικής τους λειτουργικότητας, την ποιότητα ζωής τους και την βελτίωση της εξασθένισης που επιφέρει η αδράνεια. Σύμφωνα με τον Αμερικανικό Σύλλογο Εργοθεραπείας (1994), η «Εργοθεραπεία είναι η τέχνη και η επιστήμη που βοηθά τους ανθρώπους να διεκπεραιώνουν τις καθημερινές δραστηριότητες που είναι σημαντικές σε αυτούς, ανεξάρτητα από την πάθηση, αναπηρία ή μειονεξία που πιθανώς αντιμετωπίζουν».
Με άλλα λόγια, η Εργοθεραπεία, βοηθά τους ανθρώπους να βελτιώσουν δεξιότητες που έχουν χάσει, αλλά παραμένουν σημαντικές γι’ αυτούς. Κάτι τέτοιο επιτυγχάνεται αξιολογώντας και παρεμβαίνοντας θεραπευτικά σε άτομα και ομάδες που η ικανότητά τους να ανταποκριθούν σε ρόλους και καταστάσεις της καθημερινής ζωής έχει επηρεαστεί ή κινδυνεύει να επηρεαστεί από σωματικές, διανοητικές, ψυχικές, αναπτυξιακές ασθένειες, ανικανότητες, μειονεξίες ή προβλήματα. Επιπρόσθετα, η Εργοθεραπεία χρησιμοποιεί θεραπευτικά σκόπιμες δραστηριότητες για να προωθήσει, να διατηρήσει και να αποκαταστήσει στο μέγιστο δυνατό βαθμό τη λειτουργικότητα, τη συμμετοχή και την ανεξαρτητοποίηση του ατόμου σε όλους του τομείς της καθημερινής ζωής.
Από τους παραπάνω ορισμούς που δόθηκαν, οδηγούμαστε στο συμπέρασμα ότι ο όρος «Έργο» στην Εργοθεραπεία περικλείει δύο έννοιες. Από τη μία, αναφέρεται σε κάθε σωματική ή πνευματική δραστηριότητα, στην οποία το ίδιο το άτομο επιθυμεί να είναι σε θέση να ολοκληρώσει στην καθημερινότητά του, και από την άλλη, συνιστά το βασικό εργαλείο των Εργοθεραπευτών, τη «σκόπιμη δραστηριότητα», καθώς η θεραπευτική παρέμβαση γίνεται κυρίως μέσα από δραστηριότητες που έχουν νόημα και αξία για τον θεραπευόμενο και τους οικείους του.
Επομένως, στη θεραπευτική διαδικασία, η Εργοθεραπεία, μέσω της χρήσης σκόπιμων δραστηριοτήτων, βρίσκει εφαρμογή ενισχύοντας τις δυνατότητες και τις δεξιότητες του ατόμου να εκτελεί και να συμμετέχει στους διάφορους τομείς έργου.
Συνοπτικά, αυτοί οι τομείς, είναι:
1) Δραστηριότητες Καθημερινής Ζωής (ένδυση, σίτιση, προσωπική υγιεινή, χρήση τουαλέτας, λειτουργική κινητικότητα, σεξουαλική δραστηριότητα),
2) Σύνθετες Δραστηριότητες Καθημερινής Ζωής (φροντίδα τρίτων, συμπεριλαμβανομένης της επιλογής και της εποπτείας των φροντιστών, συζυγικός ρόλος, γονεϊκός ρόλος, φροντίδα κατοικίδιων, διαχείριση επικοινωνίας, οδήγηση και κινητικότητα στην κοινότητα, διαχείριση νοικοκυριού, οικονομική διαχείριση, διαχείριση της υγείας και διατήρησής της, διατήρηση ασφάλειας και αντιμετώπιση έκτακτης ανάγκης),
3) Ανάπαυση και Ύπνος (ξεκούραση, προετοιμασία/διάρκεια/διατήρηση/ποιότητα ύπνου),
4) Παραγωγικές Δραστηριότητες (εκπαίδευση, εργασία, ενδιαφέροντα και επιδιώξεις απασχόλησης, αναζήτηση και απόκτηση απασχόλησης, εργασιακή απόδοση, προετοιμασία και προσαρμογή στη συνταξιοδότηση),
5) Δραστηριότητες Ελεύθερου Χρόνου και, τέλος,
6) Κοινωνική συμμετοχή (στην οικογένεια και την κοινότητα).
Παράλληλα, η αύξηση του βαθμού δυνατότητας στην συμμετοχή στις καθημερινές δραστηριότητες της ζωής και στην υιοθέτηση κοινωνικών ρόλων, επιτυγχάνεται από τους Εργοθεραπευτές μέσα από την αξιολόγηση, την εκπαίδευση, τη χρήση και την εξάσκηση επιμέρους δεξιοτήτων εκτέλεσης έργου. Οι δεξιότητες εκτέλεσης έργου κατηγοριοποιούνται σε νευρομυοσκελετικές, αισθητικοαντιληπτικές, γνωστικές, επικοινωνιακές και κοινωνικές δεξιότητες, και αποτελούν το βασικότερο μέρος στην αξιολογητική και θεραπευτική διαδικασία, καθώς με αυτόν τον τρόπο καθορίζονται οι αιτίες και το επίπεδο της δυσλειτουργίας σε έναν ή περισσότερους τομείς εκτέλεσης δραστηριοτήτων, αλλά και η πρόγνωση για συμμετοχή του ατόμου σε αυτές.
Πώς, όμως, το επίπεδο λειτουργικότητας επηρεάζεται από την ύπαρξη ψυχικής νόσου στον άνθρωπο και πώς η Εργοθεραπεία μπορεί να βοηθήσει τα άτομα με ψυχικές προκλήσεις να ανταπεξέρθουν στις απαιτήσεις της καθημερινότητας και των κοινωνικών επιταγών;
Ως ψυχική υγεία θεωρείται, σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, «η κατάσταση της συναισθηματικής ευεξίας, όπου το άτομο μπορεί να ζει και να εργάζεται με άνεση μέσα στην κοινότητα, καθώς και να ικανοποιείται από τα προσωπικά χαρακτηριστικά και επιτεύγματά του». Κατά καιρούς, έχουν γίνει διάφορες προσπάθειες για να οριοθετηθούν οι προϋποθέσεις αυτές, που η εκπλήρωσή τους θα κατοχύρωνε την κατάσταση αυτή της ψυχικής υγείας. Οι προϋποθέσεις αυτές θα αποτελούν, θεωρητικά, τα ιδιαίτερα εκείνα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας και της έκφρασης της συμπεριφοράς του ψυχικά υγιή. Μερικά από τα περισσότερο αποδεκτά αυτά χαρακτηριστικά είναι η επίγνωση του ατόμου για την ταυτότητά του, η δυνατότητά του για αυτοδυναμία, η ικανότητα για αντίσταση σε καταπιεστικές συνθήκες, η ενεργητική παρουσία του και η ανεξαρτησία του από ξένες επιρροές, η άσκηση ελέγχου στο περιβάλλον, η δυνατότητα να αγαπάει και να διασκεδάζει, κοινωνικοποιείται και να εργάζεται, καθώς και η ικανότητα να αντιμετωπίζει και να δίνει λύσεις στα προβλήματα του. Στον αντίποδα, ως ψυχική ασθένεια θεωρείται εξαρχής μια λειτουργική ατέλεια, η οποία αντανακλάται κυρίως στους ψυχικούς μηχανισμούς και αποκλίνει σαφώς από τις απαιτήσεις και αντιλήψεις της ευρύτερης κοινωνικής πολιτιστικής ομάδας. Η ψυχική ασθένεια επηρεάζει με αρνητικό τρόπο την κοινωνική και εργασιακή λειτουργικότητα, ενώ μπορεί να οδηγήσει ακόμα κα στην ολική αναπηρία σε όλους τους τομείς ζωής.
Σε αυτό ακριβώς το σημείο κρίνεται ως σημαντική η συμβολή της Εργοθεραπείας στην αποκατάσταση της λειτουργικότητας των ψυχικά ασθενών.
Καταρχάς, η επιστήμη της Εργοθεραπείας υποστηρίζει θεμελιωδώς ότι τα άτομα που ζουν με ψυχική ασθένεια θέλουν να αναρρώσουν και να συμμετέχουν σε κανονικές καθημερινές ασχολίες και δραστηριότητες, οι οποίες με τη σειρά τους θα τους επιτρέψουν να προωθήσουν την ευεξία και να αυξήσουν την ποιότητα ζωής τους. Η στέρηση, η αλλοτρίωση ή η ανισορροπία έργων είναι παράγοντες που επηρεάζουν την ψυχική υγεία του ανθρώπου. Αντίθετα, αναγνωρίζεται ότι η εμπλοκή σε ουσιαστικά, με ιδιαίτερο νόημα και σκοπό για το άτομο, έργα, συμβάλλει καθοριστικά στη διατήρηση της ψυχικής υγείας, καθώς και στην αντιμετώπιση των συνεπειών της νόσου. Αυτή η ευκαιρία προσφέρεται μέσα από την εργοθεραπευτική παρέμβαση, καθώς με τη χρήση σκόπιμων δραστηριοτήτων, αναπτύσσονται οι δεξιότητες που διευκολύνουν την αφομοίωση σε περιβάλλοντα, κοινωνικά και φυσικά, αλλά και τη λειτουργική ανταπόκριση σε κοινωνικούς ρόλους και σε συνθήκες αυτόνομης διαβίωσης. Ακόμα, μέσα από τη θεραπευτική διαδικασία και την εμπλοκή με έργα, εκπληρώνεται η επιβεβαίωση και η προβολή της πολιτισμικής ταυτότητας του ατόμου, αλλά και η επιθυμία του να ζει με όρους ασφάλειας, αξιοπρέπειας και δικαιοσύνης.
Στην ψυχοκοινωνική αποκατάσταση, η Εργοθεραπεία συμμετέχει, σε συνεργασία με την υπόλοιπη διεπιστημονική ομάδα, στη διαμόρφωση ενός σταθερού θεραπευτικού πλαισίου για τους ασθενείς, οργανώνοντας μια καθημερινή «ρουτίνα» δραστηριοτήτων. Οι θεραπευτικές δραστηριότητες που οργανώνονται, εξελίσσονται βαθμιαία από ατομικές σε ομαδικές και προσανατολίζονται σε ψυχαγωγικές δραστηριότητες, δραστηριότητες καθημερινής ζωής, γνωστικές και κινητικές δραστηριότητες. Η δημιουργική αυτή κινητοποίηση παρεμβαίνει ψυχοεκπαιδευτικά όταν εξασκεί ειδικές δεξιότητες όπως προσοχή, μνήμη, συνεργατικότητα, επίλυση προβλημάτων, ψυχοθεραπευτικά όταν προσφέρει ευκαιρίες για ασφαλή έκφραση συναισθημάτων, όπως ανασφάλειας, επιθετικότητας, άγχους, χαμηλής αντοχής στη ματαίωση, αλλά και κινητικώς αποκαταστασιακά όταν εξασκεί δεξιότητες όπως λεπτή και αδρή κίνηση, ισορροπία, συντονισμό. Τελικός στόχος είναι να βοηθηθεί ο ασθενής ώστε να έρθει σε επαφή με τα συναισθήματά του, να τα συσχετίσει με τα παθολογικά στοιχεία της συμπεριφοράς του, να δοκιμάσει εναλλακτικούς και πιο λειτουργικούς τρόπους έκφρασης, να αναγνωρίσει τα συμπτώματα της αρρώστιάς του μαθαίνοντας να αντιστέκεται στην αδράνεια και την απομόνωση. Συνοπτικά, ο Εργοθεραπευτής αξιολογεί και παρεμβαίνει στο συναισθηματικό, γνωστικό και κινητικό τομέα και στο επίπεδο της γενικής λειτουργικότητας, σχεδιάζει εξατομικευμένα προγράμματα και συνεκτιμά τις προοπτικές των ασθενών.
Τέλος, στα πλαίσια του ρόλου της Εργοθεραπείας στην ψυχική υγεία, υπάγεται και η προσπάθεια για προώθηση του αλφαβητισμού σε ό,τι αφορά στην ψυχική υγεία, με σκοπό την αντιμετώπιση της ψυχικής υγείας και της ψυχικής ασθένειας ως σημαντικές κοινωνικές παραμέτρους, καθώς και την άμβλυνση του φαινομένου του κοινωνικού στιγματισμού. Το στίγμα και ο κοινωνικός αποκλεισμός αποτελούν εμπόδια στην ανάκαμψη των ψυχικά νοσούντων και χρέος των Εργοθεραπευτών είναι η παροχή πρακτικών λύσεων σε προβλήματα που προκύπτουν, με στόχο να δοθούν πραγματικές ευκαιρίες για τον επανασχεδιασμό μιας ζωής με ποιότητα, ευεξία και δομή.
BE
YOUR
BEST
SELF.
Απευθυνθείτε στην Κλινική «Άγιος Χαράλαμπος» εάν υποφέρετε από ψυχολογικά προβλήματα, εάν έχετε μια διαταραχή που επηρεάζει τη σκέψη σας, τα συναισθήματά σας, τη διάθεσή σας, την ικανότητά σας να επικοινωνείτε με τους άλλους ή τον τρόπο που καθημερινά λειτουργείτε.
